Over Erasmus van Rotterdam zijn al veel boeken verschenen. Bij zijn leven al een legende, correspondeerde hij graag en veel met de Groten van Europa: koningen, kardinalen en kerkhervormers, ze pronkten allemaal graag met de goede betrekkingen die ze met de humanist uit de Lage Landen onderhielden. Erasmus heeft dan ook veel gereisd en zijn weldoeners in Engeland, Frankrijk, Duitsland en Zwitserland vaak bezocht.
De bezoeken waren overigens vaak bedoeld om de hoge heren geld af te troggelen, zo werelds was Erasmus dan ook wel weer. Wie daar meer over wil weten, kan ik de levendige biografie van Erasmus door Sandra Langereis van harte aanbevelen.
Erasmus wordt eigenlijk altijd met de stad Rotterdam verbonden. Maar is hij überhaupt wel in deze stad geboren? Of misschien toch in Gouda? En in welk jaar precies? Zeker is dat hij naar de zedelijke maatstaven van de katholieke kerk nooit geboren had mogen worden: hij was de zoon van een priester. Priesters werden en worden doorgaans geacht celibatair te leven, maar zoals altijd zit het ongeluk in een klein hoekje. Godzijdank werd Erasmus inderdaad geboren, hij wordt alom beschouwd als een van de grote wegbereiders van het humanisme. Ook al wilde Erasmus - zelf in 1492 ook tot priester gewijd - zich nooit van de kerk van Rome distantiëren, veel van zijn geloofsgenoten waren hem uiteindelijk minder dankbaar. Rome beschouwde hem als het 'ei dat door Maarten Luther zou worden uitgebroed'. Daarmee was hij met terugwerkende kracht medeschuldig geworden aan de Reformatie. Luther was overigens aanvankelijk een groot bewonderaar van Erasmus. "Want is er iemand wiens innerlijk niet volledig in de greep van Erasmus is, voor wie Erasmus geen leraar is, over wie Erasmus geen macht heeft?", zo schreef hij Erasmus vleiend in 1519.
Na zijn dood in 1536 raakte hij in de vergetelheid: de Europese dwarsdenkers en de machthebbers hadden andere dingen aan hun hoofd. Maar helemaal uit beeld verdween hij nooit. Ga maar eens naar Rotterdam: voor de Laurenskerk staat het oudste bronzen standbeeld van Nederland, van Erasmus. Een paar jaar geleden kwam ik hem onverwachts op een tentoonstelling in Aken tegen, in een 17e-eeuws trompe-l'oeil van Edward Collier, zie hieronder. Daaraan kun je zien dat hij meer dan honderd jaar na zijn dood weer in de belangstelling was komen te staan.
Al eerder kwam Erasmus op mijn pad, toen ik een jaar of wat geleden op een online veiling een zwaargehavend "anoniem 16e-eeuws portret van een koopman of geleerde, olie op paneel" kocht. Onmiskenbaar Erasmus, in een pose zoals ook Holbein hem al schilderde. Té verleidelijk om niet mee te bieden, zoals u wel begrijpt, Na de nodige uren liefdevolle zorg van een bevriende restaurator is de priesterzoon weer toonbaar: de verfschilfers zijn mooi gefixeerd, het schilderij is gereinigd en geretoucheerd, maar de brandsporen vormen een blijvend litteken. Dat krijg je als je op een online veiling iets koopt, je kan het nooit helemaal goed beoordelen. Maar vooruit, de brandsporen passen eigenlijk wel bij deze man, die niet altijd een eenvoudig leven had.
Het spoor dat Erasmus de laatste jaren door mijn leven trok is nog niet helemaal ten einde: op Marktplaats kwam ik vorig jaar een kopergravure van Erasmus van de hand van de fameuze Vlaamse barokschilder Anthony van Dyck tegen. Die gravure vormt een bijna perfect spiegelbeeld van mijn anonieme olieverfschilderij van Erasmus. De gravure is een 20e-eeuwse herdruk - van de dienst Chalcografie van het Louvre - van de originele plaat van Van Dyck, en ik vind de gelijkenis 'striking'. Ik denk dat u het met me eens zult zijn. Ik maak mezelf graag wijs dat mijn anonieme schilderij het verloren gewaande niet-gesigneerde origineel van Van Dyck is. Of anders een onontdekte Holbein, nog beter!
Maar nu 'zur Sache'. Erasmus in Aken en Luik... Erasmus heeft een ruime geschreven nalatenschap. Zo weten we dat hij in september 1518 op terugreis vanuit Bazel in Aken door de kannuniken van het Mariakapittel ontvangen werd. Dat is hem slecht bevallen, want hij kreeg er halfrauwe stokvis geserveerd en bracht naar eigen zeggen de godganse nacht door in het schijthuisje, waar hij van boven en onderen leegliep. In Aken moet je ook geen stokvis eten, maar Aachener Printen. Dat weet iedereen. Hondsberoerd reisde hij de volgende dagen via Maastricht en Tongeren door naar Leuven, waar de dokters vaststelden dat hij ook nog eens aan de pest leed. Het leven is niet altijd feest, zullen we maar zeggen.
In Luik was Erasmus dikke maatjes met Érard de la Marck, de prinsbisschop van de stad en een groot mecenas van Erasmus. Als u nog eens op weg bent naar de Côte d'Azur, maak eens een tussenstop in Luik. De stad is echt een bezoek waard. Loop brutaal de binnenplaats van het voormalige bisschoppelijk paleis aan de Place St. Lambert op - tegenwoordig de parkeerplaats van de centrale politiepost - en verwonder u over de prachtige vroeg 16e-eeuwse dikbuikige zuilen in Luikse renaissancestijl. Men zegt dat de figuren geïnspireerd zijn door de personages uit Erasmus' Lof der Zotheid. Als lezer kom je nooit met lege handen thuis, zeker niet bij Erasmus.
Comments